Krytyka sytuacji jednostki ludzkiej w cywilizacji współczesnej ma swoje różne historie i przedstawienia. Jedną z nich jest alienacja /wyobcowanie/ pracy. Dokonuje się w niej krytyki okoliczności, w których funkcjonujący człowiek zatraca swoje człowieczeństwo, a tworzony przezeń świat niewoli go i deprawuje. Poniższa narracja powstała 170 lat temu. Na ile jest aktualna?
Alienacja pracy – sytuacja, w której człowiek przestaje panować nad swymi wytworami. One usamodzielniają się w stosunku do niego, biorąc go w swoją niewolę. Wytwarzany przez człowieka produkt, przedmiot jego pracy, przedstawia się mu jako obca siła niezależna od niego. Człowiek w procesie pracy emanuje w przedmiot swoją siłę, swoje życie. Odtąd jednak nie będą one należały do niego, lecz do wytworzonego przezeń przedmiotu. Im więcej wkłada swojej pracy w swój wytwór, tym sam bardziej ubożeje. Im więcej daje z siebie, tym więcej niekontrolowanych przezeń produktów przeciwstawia mu się w jego egzystencji. Praca człowieka staje się przedmiotem, bytem zewnętrznym, istnieje poza nim, niezależnie od niego i jawi się jako coś zewnętrznego. Staje się samodzielną potęgą, a życie, które dał przedmiotowi, przeciwstawia mu się wrogo i obco. Uwikłany w nieludzkim istnieniu, wśród obcych i wrogich mu ludzi i rzeczy, człowiek upodabnia się do ślepego mechanizmu nieczułego na najwyższe wartości. Wraz z postępem cywilizacji coraz bardziej barbarzyński staje się człowiek.
Alienacja nie ujawnia się jedynie w końcowym wyniku pracy, produkcie, ale też i w samym akcie pracy, w działalności wytwórczej. Produkt jest podsumowaniem działalności wytwórczej. W gotowym wyrobie zsumowana jest alienacja zawarta w czynności aktu pracy. Praca jest czymś zewnętrznym w relacji do wytwórcy, nie jest odczuwana jako jego istota, nie rozwija swobodnie energii fizycznej i duchowej, nie potwierdza się w swojej pracy. Nie stanowi ona immanentnej, wewnętrznej potrzeby realizującej istotę człowieka. Jest jedynie środkiem zaspokojenia potrzeb. Dlatego nie traktuje się pracy jako zaspokojenia potrzeby pracy, ale gdy ma się ku temu możliwość, to ucieka się od niej jak od najgorszej choroby.
Alienacja pracy i procesu pracy prowadzi do alienacji istoty gatunkowej człowieka. Alienacja w swoich najważniejszych postaciach odwraca fundamentalne, niezmienne zależności. Z działalności życiowej, ze swej istoty, człowiek robi jedynie środek swej egzystencji. A przecież to właśnie twórcze przetwarzanie świata przedmiotowego stanowi nieodłączny atrybut człowieka jako istoty gatunkowej.
Szerzej: K. Marks: „Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844r”.
Leave a Reply