W dwóch wydaniach. Marksa i Lenina. Używano niegdyś sformułowania marksizm-leninizm w intencji wskazania na związek i kontynuację. Było to jednak nadużycie. Lepiej mówić o koncepcjach Marksa i Lenina. O odmiennym podejściu do interpretacji rzeczywistości. O różnych wersjach uszczęśliwienia świata. O warunkach i możliwościach zapanowania nad światem. To, co wspólne, to zmiana. Rewolucyjna zmiana. Także międzynarodowa skala przedsięwzięcia. To już nie wyspa Utopia, to nie wydzielony region w otoczeniu zła. To rzeczywistość bez granic, w myśl hasła proletariusze wszystkich krajów łączcie się. Warunkiem jest rewolucja światowa. Zdobycie władzy w skali makro.
Na poziomie teorii zdecydowanie więcej ich dzieli, niż łączy. Marks nie zgodziłby się z tezami Lenina. Koncepcja Marksa ufundowana jest na analizie rzeczywistości kapitalistycznej w najsilniej rozwiniętych krajach Zachodu. Rewolucja jest następstwem rozwoju sił wytwórczych i stosunków produkcji, walki klas i rozwoju świadomości klasowej. Przekształcenia są możliwe w określonej sytuacji. Jeżeli dojrzeją warunki. O ile kapitalistyczne stosunki produkcji nie będą w stanie regulować procesu wzrostu sił wytwórczych, to całość padnie. Powinno to nastąpić w większości państw o najbardziej rozwiniętych gospodarkach, w których stosunki produkcji nie opanowują wzrostu sił wytwórczych. W sytuacji, gdy eksploduje sprzeczność pomiędzy społecznym charakterem procesu wytwórczego a własnością środków produkcji. Gdy własność prywatna stanie się przeszkodą w ich dalszym rozwoju, hamulcem postępu. Wówczas okowy pękają, a pod wpływem zmian w bazie społecznej zmienia się nadbudowa ze wszelkimi jej instytucjami. Następuje przejście do nowej formacji społeczno-ekonomicznej. Marks wyraźnie określa warunki możliwości spełnienia się zespołu jego idei, które określa mianem teorii naukowej, w przeciwieństwie do różnych, wcześniejszych wersji socjalizmu utopijnego.
Lenin działa w warunkach rosyjskich, gdzie kapitalizm jest w powijakach a wielkoprzemysłowa klasa robotnicza praktycznie nie istnieje. W żaden sposób osiągnięty poziom sił wytwórczych nie uprawniał do rewolucji i zmiany formacji społeczno-ekonomicznej. Zawsze jednak można „twórczo” modyfikować teorię. Zamiast rewolucji w wielu krajach jednocześnie – w jednym kraju, tzw. najsłabszym ogniwie kapitalizmu. Problem poziomu rozwoju sił wytwórczych został pominięty. Sprawę mogła załatwić koncepcja eksportu rewolucji do krajów uprzemysłowionych, czego próbę podjęto w 1920 r. Wizja europy radzieckiej była bliska ówczesnym rewolucjonistom. Szczególnie ważną rolę Lenin przypisał awangardzie proletariatu, czyli partii bolszewickiej. Dyktatura proletariatu w praktyce oznaczała dyktaturę jej awangardy. Partia w warunkach niepełnej i niedostatecznie rozwiniętej świadomości ludzi miała spełniać rolę przywódcy i ideologicznego kreatora nowego ładu społeczno-politycznego i gospodarczego. Z silną rolą państwa proletariackiego przynajmniej do czasu upowszechnienia się idei rewolucji i zdobycia władzy w całym świecie.
Czy na pewno są to utopie? Koncepcja Marksa aspirowała do miana teorii. Także w XXI w powstają analizy mające ocenić aktualność jego idei. Czy oby nie nadchodzi zapowiadany przez niego schyłek kapitalizmu. Jeżeli za kryterium uznać ostateczny upadek kapitalizmu – jest to utopia. Miało być coś zmiecione z areny dziejów, a funkcjonuje nadal. Koncepcja Lenina zatryumfowała, ale tylko w części świata. Próbowano budować nowe, nie koniecznie lepsze jutro. Upłynęło kilkadziesiąt lat. Nie wyszło. Zniknęło. Utopia czy rzeczywistość? Uwzględniając faktyczne funkcjonowanie – była to realna, konkretna, historyczna rzeczywistość. To nie był tylko „papier”. Działania Lenina okazały się skuteczne. Jeżeli natomiast uwzględnimy parametr trwałości /aktualności/ koncepcji – to utopia. Idee przepadły w codzienności zdarzeń i interesów, nie odpowiadały potrzebom ludzkim. Nieprzystające do współczesności, idee Marksa i Lenina utknęły za zasłoną historii. Nie odzwierciedlają i nie tłumaczą najważniejszych parametrów, zdarzeń i procesów teraźniejszości. Świat idzie naprzód, rozwijane i poszukiwane są idee oraz koncepcje adekwatne dla nadchodzących czasów.
Leave a Reply