Zbiorowości społeczne

Grupy i kręgi to ważniejsze postaci zbiorowości społecznych, czyli wszystkich dowolnych skupień ludzi, w których powstała i utrzymuje się, chociażby przez krótki czas, pewna więź społeczna. Kręgi społeczne to zespoły osób, nieraz o zmiennym składzie, utrzymujące styczności i relacje osobiste, lecz nie posiadające wyraźnej zasady odrębności ani trwałej organizacji wewnętrznej. Krąg wywiera słabszy wpływ niż grupa. Istnieje jednak pewna solidarność i wzajemna odpowiedzialność członków wobec siebie, pewien zakres kontroli nieformalnej. Grupa społeczna to osoby zorganizowane, powiązane systemem relacji uregulowanych przez instytucje,  posiadające wspólne wartości, cechy odrębności, wzory działania i formy kontroli. Własne wartości, idee wyrażające jej cele bądź ideały, symbole oraz zbieżna interpretacja /czytanie/ rzeczywistości pozwalają na rozwiniecie w grupie poczucia wspólnoty i przynależności, poczucia świadomości „My”. Cechy odrębności powodują, że członkowie innych grup określani są jako „Oni”, czy też obcy. Subiektywne komponenty zasady odrębności mogą być uzupełniane np. wykonywaniem określonych czynności, zamieszkiwaniem danego terytorium, posiadaniem określonych dóbr, preferencjami w zakresie stylu życia, etc. Modyfikacja cech /cechy/ odrębności zmienia charakter grupy, decyduje o jej zadaniach, funkcjach i strukturze. Może także wpływać na zmianę kryteriów przyjmowania jej członków. Realizacja zadań wywołuje zjawisko określane wolą zbiorową grupy, która prowadzi do jej solidarności. Przejawia się w efektywności działania, którą osiągamy przez: zwartą, przemyślaną organizację, konsekwencję i wewnętrzną dyscyplinę; poczucie misji i rozbudzenie fanatyzmu; zagrożenie zewnętrzne; aktywność przywódców umiejących przekazać swoje wizje. Najprostszy podział uwzględnia kryterium wielkości grupy. Małe – w których wszyscy jej członkowie są w stanie wchodzić w osobiste relacje; duże – w których wzajemna komunikacja wymaga ogniw pośrednich. Tak czy inaczej to małe grupy stanowią podstawę dużych, złożonych systemów i organizacji. Stanowią zatem elementarne komórki struktury społecznej. Do jednych grup dostajemy się automatycznie – np. z racji urodzenia, dziedziczenia statusu kulturowego lub materialnego, do innych grup dostajemy się dzięki świadomej, dobrowolnej decyzji. Stąd określenie grup o członkostwie automatycznym i dobrowolnym. W praktyce życia społecznego dużą rolę odgrywają grupy odniesienia. Wynika to z faktu równoczesnej przynależności ludzi do różnych grup i kręgów społecznych. Rodzina, grupa pracownicza, szkoła, partia polityczna, stowarzyszenie, wspólnota mieszkaniowa, jednostka samorządu terytorialnego, instytucja religijna, kręgi koleżeńskie – wszystkie te grupy i zbiorowości mają znaczenie dla kształtowania świadomości, postaw i zachowań jednostki. Pojęcie „grupa odniesienia” stosuje się do wyjaśniania głównych determinant zachowań jednostki siłą solidarności oraz poziomem identyfikacji wartościami tej grupy. Grupa społeczna stanowi określony system ról pełnionych przez wchodzące w jej skład jednostki. Rola społeczna to zachowanie, którego grupa oczekuje od swojego członka. Jest ono związane z pozycją zajmowaną w strukturze grupy. Jednostka nie może zignorować roli społecznej wyznaczonej jej przez grupę bez narażenie się na sankcje. Wpływ roli społecznej jest tym większy, im bardziej dana grupa jest dla jednostki również grupą odniesienia. Złożoność środowiska społecznego, w którym żyje jednostka powoduje, że równocześnie funkcjonuje w różnych grupach. Jeżeli pełnione w nich role popadają ze sobą wzajemnie w konflikt, pojawia się zjawisko anomii, czyli znajdywania się pod presją rozbieżnych ról społecznych, działania w bezpośrednim otoczeniu rozbieżnych systemów wartości, symboli i odczytywanych znaczeń. Może to powodować negatywne skutki łącznie z różnymi przejawami wyobcowania społecznego i psychicznych, osobistych reperkusji.