Na kształtowanie się liberalnego kapitalizmu wywierało wpływ wiele czynników i procesów. Idee, koncepcje, ideologie, filozofie – stanowiły nieodłączną część nie tylko teorii, ale również praktyki jego funkcjonowania. Spór o wiodące zasady, najważniejsze idee w kontekście moralności i prawa stanowi nieodłączną część liberalnego kapitalizmu. Sięgnijmy do korzeni. Jeremi Bentham. Prawnik, myśliciel. Żyje i tworzy w XVIII i XIX w. Jeden z klasyków kierunku. Co myślał? Co pisał?
Rodzaj ludzki poddany jest rządom dwu władców: przykrości i przyjemności. Są to decydujące determinanty naszych czynów, wypowiadanych słów, myśli. Rozróżnia się cztery źródła, z których wypływa przyjemność i przykrość. Są to źródła fizyczne, polityczne, moralne i religijne. Wartość przyjemności lub przykrości będzie większa lub mniejsza zależnie od czterech okoliczności: intensywności, czasu trwania, stopnia pewności lub niepewności, ich bliskości lub odległości. Najważniejsze proste przyjemności, to: „zmysłowe, dobrobytu, zręczności, przyjaźni, dobrej sławy, władzy, pobożności, życzliwości, niechęci, pamięci, fantazji, oczekiwania, zależne od kojarzenia, ulgi”. Zasada użyteczności uznaje te zależności i czyni z nich „podstawę systemu, którego celem jest wznieść gmach szczęścia rękami rozumu i prawa /…/ Aprobuje bądź gani wszelką działalność zależnie od tego, czy wykazuje ona tendencję do powiększenia czy zmniejszenia szczęścia obchodzącej nas strony”. Chodzi o wszelkie działanie, zarówno jednostki, społeczeństwa, jak i rządu. Użyteczność to właściwość, która sprzyja wytwarzaniu korzyści, zysku, przyjemności, dobra lub szczęścia bądź zapobiega powstawaniu szkody, przykrości, zła lub nieszczęścia zainteresowanej strony. Przeciwieństwem zasady użyteczności jest zasada ascetyzmu. Pochwala ona czyny, które zmierzają do zmniejszenia szczęścia, a gani je, jeśli zmierzają do jego pomnożenia. Asceta unika przyjemności, poszukuje cierpienia, które uważa za zasługę i obowiązek człowieka. Można by powiedzieć, że to jakby „ustawianie przeciwnika”. Albo, albo. Przyjemność, szczęście, powodzenie – rozmaite wersje i rodzaje ascezy, rezygnacji, wyrzeczeń, cierpienia. Ówczesne „chodźcie z nami”, zdobywamy świat w imię tak właśnie a nie inaczej pojmowanego człowieczeństwa i społeczeństwa. Zasada użyteczności bywała zamiennie rozumiana i stosowana jako zasada największego szczęścia lub najwyższej szczęśliwości. Szczęście, tzn przyjemność i bezpieczeństwo jest jedynym celem, według którego jednostka, społeczeństwo, rząd powinny kształtować swoje postępowanie. Zasada użyteczności stanowiła niewątpliwie ważny element rozwoju liberalnego kapitalizmu. Należy do zbioru najważniejszych jego idei, swoistego kanonu cywilizacji Zachodu.
Wykorzystano: Jeremi Bentham: Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa.
Leave a Reply